Makaleler 2
Kayın Ağacı
TATAR FOLKLOR VE HALK EDEBİYATINDA KAYIN AĞACI
Bütün topluluklarda en eski devirlerden beri benimsenen ve kutsal sayılan ağaçlar mevcuttur. Türkler için şamanizm devri ile yakından ilgili olan kutlu ağaçlardan birisi de kayın ağacıdır. Kayın, Tanrı’nın ağacı sayılır ve onun yerleştiği yer, Tanrı kutunu içine sindirir. Türk kültürünün ve mitolojisinin en önemli ağacı olan kayın, iyi ve koruyucu ruhların yeryüzüne inme yoludur. Örneğin, kadınların ve çocukların koruyucu ruhu Umay da, Tanrı’nın emriyle yeryüzüne indiğinde yanında iki kayın ağacı getirmiştir.
TATAR FOLKLOR VE HALK EDEBİYATINDA KAYIN AĞACI
Bütün topluluklarda en eski devirlerden beri benimsenen ve kutsal sayılan ağaçlar mevcuttur. Türkler için şamanizm devri ile yakından ilgili olan kutlu ağaçlardan birisi de kayın ağacıdır. Kayın,
Tanrı’nın ağacı sayılır ve onun yerleştiği yer, Tanrı kutunu içine sindirir. Türk kültürünün ve mitolojisinin en önemli ağacı olan kayın, iyi ve koruyucu ruhların yeryüzüne inme yoludur. Örneğin, kadınların ve çocukların koruyucu ruhu Umay da, Tanrı’nın emriyle yeryüzüne indiğinde yanında iki kayın ağacı getirmiştir.
Örneğin, Altay’da yaşayan bazı Türk kabilelerinde çeşitli gelenekler zorunlu olarak kayın ormanları yanında uygulanırdı. Bu ormanın etrafı da kutsal sayılırdı. Merkez ve Kuzey Asya halklarında şamanlara inanan insanlar dua etmek için önlerine kayın dalı dikerlerdi.
Birini şaman olarak seçmek için özel bir yerde törenler uygulanırken bu yere kökleriyle sökülen kayın ağacını getirip dikmeyi uygun görürlerdi (Manjigeyev 1978, 15, 28,52). Şamanların kullandıkları davullarının kasnağı ve tokmağı, tefleri, âsâları, kap kaçakları da Tanrı kutunu taşıyan kayın ağacından yapılırdı. Davullarının üst tarafına, göğü temsil eden bölgeye de kayın ağacının resmini çizerlerdi . Yani Sibirya’da yaşayan Türk-Moğol kabilelerinde kayın
ağacı ile ilgili inançlar önemli yer alırdı.
Kayın ağacına daha sık soğuk iklime sahip olan ülkelerde rastlandığı malûmdur. Rusya’nın tam içinde, kayın ağacının bol olduğu bir coğrafyada yaşayan Kazan Tatarlarının hem mevsimlerle ilgili hem aile içi gelenekleri içinde kayın ağacı ve onun etrafında oluşan inançlar özel yer tutmaktadırlar. Ayrıca, büyüleyici bir güce
sahip olduğuna inanılan kayın ağacına Tatar halk edebiyatının birçok türünde de rastlanır: Destanlarda, mânilerde, türkülerde,
atasözlerinde, deyimlerde, halk meteorolojisinde vb. Tataristan’ın Kreşin köylerinde Haziran başında uygulanmakta olan Kayın Bayramı, bize İdil Boyu Türklerinin eski inançlarını anlamakta önemli bir husus olarak hizmet etmektedir.
Kayın Bäyräme (Kayın Bayramı) ya da Yafrak Bäyräme (Yaprak Bayramı) Kreşin ve Mordva-Karatay köylerinde uygulanan bir bayramdır. Ayrıca o, Sibirya’da Kuznetsk bölgesinde de kutlanır.
Tatar toplumunda yaz mevsimi ile ilgili bayramlardan Cıyınlar (Yığınlar, bir araya gelip eğlenmeler) ayrıca dikkati çekmektedirler.
Kayın ağacına bol rastlanan coğrafyada yaşayan Tatar Türklerinde 15–25 Haziran’da Töçegän Atnası (Kayın Suyunu Toplama Haftası) adıyla bilinen cıyın da olurmuş. Çok faydalı sayılan ve değişik bir tada sahip olan kayın suyu, Tatar Türkleri tarafından eskiden ve günümüzde sevilerek içilmektedir.
Yaz başında yeşeren kayın ağacının gövdesi nem ile dolar ve bu su dışarıya akmaya başlar. Öyle bir manzara oluşur ki,
kayın ağacı ağlıyor gibi görünür. Bu ağacın hüzün ve kaygı ağacı olarak algılanması da buna bağlı ortaya çıkmış olmalı. Kayın suyunu daha çok toplayabilmek için onun gövdesini bıçak ile hafif açıp o yere kavanozlar asarlar ve birkaç günlüğüne bırakırlar. Kavanozlar kayın suyu ile dolunca onları toplayıp içindeki suyunu içerler.
Çulpan ZARİPOVA ÇETİN
http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/culpan_zaripova_cetin_tatar_kayin_agaci_folklor.pdf
